Roman Dobrzy?ski en Esperanta filmarto

Tio estas la kompletigo de la artikolo de Eduardo Kozyra “Esperanto en kino”.

Kontribuoj de Roman Dobrzy?ski al Esperanta filmarto.

Roman Dobrzy?ski (nask.1937), pola esperantisto, ?urnalisto kaj dokumentfilma re?isoro laboris ekde 1973 ?is 2007 en Pola Televido, okupi?ante ?efe pri Latin-Amerikaj temoj. En la arkivo de TVP trovi?as proksimume 200 liaj dokumentaj filmoj, en kiuj li la?eble uzis Esperanton, ekzemple invitante lokajn esperantistojn, por komenti eventojn, prezentatajn en respektivaj filmoj. Kelklfoje Esperanto estas ekskluziva lingvo de liaj dokumenta?oj. En 1984 li vizitis en Brazilo la Esperantistan Edukan Institucion “Bona Espero”, en kiu respeguli?as grava en tiu lando socia problemo de forlasitaj infanoj. Rezulte esti?is filmo Zak?tek Dobrej Nadziei (Angulo de Bona Espero). Al tiu temo RD revenis kelkfoje, ?iam uzante Esperanton kaj faris jenajn filmojn: 1994 – Bona Espero – dek jarojn poste; 2000 – Ludovikoj en Brazilo; 2003 – Unu tago en la paradizo; 2008 – Bona Espero en la Ora Jaro.

En 1987 okaze de la centjara jubileo de la lingvo internacia Pola TV prezentis 45-minutan dokumenta?on Esperanto re?isoritan de Roman Dobrzy?ski. Kunproduktis ?in la? la mendo de TVP la pola entrepreno “Interpress” kaj la bulgara “Sofia-press”. La filmo prezentas la praktikan uzon de Esperanto en 14 landoj, interalie en Japanio, ?inio, Kubo, Brazilo. La filmo, en Esperanta versio, estis prezentita dum la jubilea UK en Varsovio (1987).

En Japanio RD samtempe realigis la filmon Granda Origino pri la kultur-religia organiza?o Oomoto, kiu en sia agado uzas Esperanton. En 1988 la multmedia firmao “Interpress” ligis pere de esperantistoj kontakton kun la instancoj de la ?ina provinco ?andongo. Surbaze de kontrakto, skribita en Esperanto kiel la pontlingvo, estis realigitaj tri filmoj, kiujn re?isoris Roman Dobrzy?ski: La vizito de la imperiestro, Koncerto en kamparo, Kontenta drako. La baza lingvo de la filmoj estis Esperanto. La tri filmoj estis prezentitaj de Pola Televido, kiel la unuaj dokumentoj pri la ?ina ekonomia reformo. Fakte la ?efa celo de la kontrakto estis la unua filmo. ?i prezentas la sanktan montaron Tai ?an, kiun kutimis vizitadi ?inaj imperiestroj, kaj aliajn turismajn mirinda?ojn de tiu regiono.

En 1988 “Interpress” produktis ankora? unu filmon koncerne Esperanton: Bonvenon al Bjalistoko, kiun la urbaj instancoj mendis lige kun la planata konstruo de la Monda Esperanto-Centro en la naski?urbo de L.L.Zamenhof. Sekve “Interpress” transformi?is en la privatan Televidkompanion “Polsat”.

En 1989, la? propono de la finna esperantisto Osmo Buller, Pola Televido decidis produkti filmon La reveno al Finnlando, kunlabore kun la municipaj a?toritatoj de la vila?o Taivalkoski. Tie dum la dua mondmilito la germana armeo konstruis fervojon direkte al Sovet-Unio. La heroo de la filmo, re?isorita de RD, estis J?zef Molka, kiu estis unu el la polaj militkaptitoj, sklave laborantaj pri tiu milita entrepreno en mortigaj kondi?oj trans la nordpolusa cirklo. Dum la kelksemajna filmado J?zef Molka renkonti?is kun pluraj finnoj, kiuj helpis lin transvivi. La evento elvokis interesi?on de la amaskomunikiloj kaj ?eokaze kontribuis al popularigo de Esperanto.

En 1992, la? la iniciato de la esperantistoj bahaanoj, la skipo de Pola Televido, gvidata de Roman Dobrzy?ski, vizitis la Centron de Bahaa Kredo en Haifo (Israelo), el kio rezultis filmo ?afejo de la Na?a Profeto. Tiu dokumento ilustras doktrinon, historion kaj agadon de bahaismo kaj aparte la rolon en ?i de Lidia Zamenhof, la filino de Ludoviko Zamenhof. Dum la nepo de la kreinto de Esperanto, d-ro Ludoviko Zaleski-Zamenhof trifoje partoprenis en la filmoj de RD faritaj por la Pola TV. Spuroj de la avo (1993) prezentas la nepon, vizitanta la lokojn ligitajn kun lia avo en Pollando, Belorusio kaj Litovio. En Oazo de ?iuj sanktuloj (1996) d-ro Zaleski-Zamenhof vizitas kaj komentarias lokojn, en kiuj li mem vivis en Varsovio, aparte dum la milita tempo. Litova lulio (1998) estas raporto pri la ina?guro de momuneto al Ludoviko Zamenhof en la vila?o Vejsejo (Veisiejai), kie li la unuan fojon praktikis kiel kuracisto.

En 1995 Roman Dobrzy?ski re?isoris Esperantigon de la televida kurso Mazi en Gondolando. Originale ?i estas filmkurso de la angla lingvo produktita de BBC. La firmao “Tommy Publishers”, kiu distribuis la kurson en Pollando, produktis ?ian Esperantan varianton la? la mendo de Internacia Esperanto-Instituto en Hago. La organizan kaj financan flankon sukcese prizorgis Mila van der Horst-Koli?ska. Mazi en Gondolando rapide distribui?is en proksimume 1500 ekzempleroj.

Anta? la ali?o de Pollando al E?ropa Unio Pola Televido elsendis serion da programoj, por prezenti la aktivecon de lokaj medioj rilate al eksterlando. Vigla agado de la esperantistoj en la urbo Malborko montri?is alloga temo por Roman Dobrzy?ski, kiu faris filmon Sie?oj de Malborko (2003).

En 2004 Roman Dobrzy?ski realigis por la Pola TV 25-minutan raporton pri la 89-a Universala Kongreso de Esperanto en Pekino Muroj de miljaroj kaj krome la dokumentan filmon pri la ?ina urbo He Fej (Hefejo) Ie en ?inio, kies laborlingvo estas Esperanto. ?iuj supre menciitaj filmoj estis en sia pollingva versio plurfoje prezentataj de la Pola TV kaj memkompreneble propagandis Esperanton al milionoj da spektantoj ?iukaze.

En la arkivo de la Pola Televido trovi?as sume 69 pecoj, kiuj koncernas rekte Esperanton. Ili estas grandparte mallongaj raportoj de diversaj a?toroj interalie pri UK de Esperanto en Varsovio (1959), Varno (1978), Stokholmo (1980). Unusola dokumenta filmo pri Esperanto kaj Zamenhof, krom tiuj de RD, estis farita en 1973 de Maria Szmyt. Tiu 30-minuta dokumenta?o portas titolon Ke homo komprenu homon.

La filmoj de Roman Dobrzy?ski, kiuj koncernis Esperanton, estis kutime produktitaj en la pola kaj internacia lingvoj. Tamen multajn aliajn la re?isoro Esperantigis mem kaj da?re Esperantigas plu. Jen ilia ?isdata listo:

Roman Dobrzy?ski

1. Angulo de Bona Espero, 20′, 1984, – filmraporta?o pri Bona Espero realigita en 1984 jaro.
2. Esperanto – la centjara, 45′, 1987, – filmo farita en 14 landoj okaze de la centjara jubileo de la lingvo internacia, prezentita dum la UK en Varsovio, 1987.
3. Varsovio cent jarojn poste, 60′, 1987, – filmraporta?o pri la Universala Kongreso de Esperanto en Varsovio, 1987.
4. Granda Origino, 30′, 1987, – raporta?o pri la centro de Oomoto en Kameoka, Japanio.
5. Kristnasko en Salvadoro, 20′, 1987, – raporta?o pri Salvadoro en Bahio (Brazilo).
6. Bonvenon al Bjalistoko, 50’, 1988, – portreto de la naski?urbo de L.L.Zamenhof.
7. La vizito de la imperiestro, 45′, 1988, – raporta?o pri la urbo Tai An kaj la sankta montaro Tai ?an en ?inio kun spektaklo rememoriganta la viziton de imperiestro anta? 2000 jaroj.
8. Koncerto en kamparo, 20′, 1988, – raporta?o pri ?ina vila?o en la jaro 1988.
9. Kontenta drako, 20′, 1988, – raporta?o pri Cin Dao, granda havenurbo ?e la Flava Maro en ?inio.
10. La reveno al Finnlando, 20′, 1989, – pola militkaptito revenas post multaj jaroj al Finnlando kaj ser?as lokojn, kie li laboris sklave por la germana armeo.
11. Potenco de Bona Volo, 20’, 1989, – prezento de la brazila filantropia, religia organiza?o Legio de Bona Volo okaze de la ina?guro de ?ia templo en Braziljo.
12. ?afejo de la Na?a Profeto, 26′, 1992, – raporta?o pri la centro de Bahaa kredo en Haifo, Israelo.
13. Israelo 5753, 26′, 1992, – raporta?o pri Israelo en la jaro 1992.
14. Malto, 30′, 1992, – raporta?o pri la mediteranea insulo de la suno kaj historio.
15. Spuroj de la avo, 30′, 1993, – d-ro L.C.Zaleski-Zamenhof vizitas lokojn ligitajn kun lia avo en Pollando, Litovio kaj Belorusio.
16. Kvin koloroj de Koreio, 30′, 1994, – raporta?o pri Korea Respubliko kaj UK en Seulo.
17. Bona Espero – dek jarojn poste, 10’, 1994, – novaj investoj en la brazila Esperanta edukejo.
18. Mazi en Gondolando, 80′, 1995, – helpfilmo por kurso de Esperanto en 16 lecionoj.
19. Mazi revenas al Gondolando, 80′, 1995, – helpfilmo por kurso de Esperanto en 7 lecionoj.
20. Oazo de ?iuj sanktuloj, 25’, 1996, – Ludoviko Zaleski-Zamenhof rememoras la militan tempon en Varsovio.
21. Kompreni kanguruon, 60′, 1997, – raporta?o pri A?stralio kaj UK en Adelajdo.
22. Chopin revenas al Majorko, 24′, 1998, – la pola komponisto F. Chopin pasigis vintron de la jaro 1837 en la hispana insulo Majorko kune kun la franca verkistino G.Sand. La filmo montras spurojn de tiu romantika  aventuro.
23. Sur la pont’ de Avinjon, 20′, 1998, – raporta?o pri suda Francio kaj la UK en Montpeliero.
24. Litova lulilo, 10’, 1998 – raporto pri la ina?guro de monumento al L.L.Zamenhof en la vila?o, kie li praktikis kiel juna kuracisto kaj poluris sian lingvo-projekton en 1885.
25. Ludovikoj en Brazilo, 20′, 2000, – filmo pri la vizito en Bona Espero de d-ro L.C.Zaleski-Zamenhof, la nepo de L.L.Zamenhof.
26. Unu tago en la paradizo, 25′, 2003, – ?iutaga vivo en la esperantista edukejo Bona Espero.
27. La roko de libereco, 24′, 2003, – raporta?o pri la plej malgranda respubliko de la mondo San-Marino
28. Rio anta? karnavalo, 24′, 2003, – raporta?o pri Rio-de-?anejro
29. Ie en ?inio, 25′, 2004, – raporta?o pri la ?ina urbo He Fej (Hefejo), ?efurbo de la provinco Anhujo.
30. Muroj de miljaroj, 30′, 2004 – raporta?o pri la Universala Kongreso de Esperanto en Pekino.
31. Gaja kaj trista tropiko, 24′, 2003, – raporta?o pri Amazonio en Brazilo.
32. Sie?oj de Malborko, 24′, 2003, – raporta?o pri la pola urbo Malborko, en kiu trovi?as la plej granda en la mondo mezepoka brika kastelo. Interesa ekzemplo de la propagando de Esperanto pere de la agado utila por la urbo.
33. Valencio en fajro, 24′, 2004, – raporta?o pri la grava urbo en Hispanio kaj ?ia intersa folklora festo.
34. ?uva?a leciono, 22′, 2005, – raporta?o pri lingva festivalo en la ?efurbo de ?uva?a Respubliko en Rusio. Interesa ekzemplo de propagando de Esperanto.
35. Nupto en Pekino, 12’, 2007, – edzi?festo en la Pekina Universitato.
36. Kiu ne vidis Sevilon, 24′, 2007, – dokumenta filmo pri la andaluzia ?efurbo, aparte pri ?iaj festoj.
37. Perlo de Oriento, 24’, 2007, – dokumenta filmo pri ?anghajo
38. Bona Espero en la Ora Jaro, 24’, 2008, – la stato de la Esperanta edukejo en Brazilo 50 jarojn post ?ia fondi?o.
39. Printempo en Barcelono, 24’, 2008, – la ?efurbo de Katalunio kiel lulilo de grandaj artistoj.
40. Civilizacio de Nilo, 20’, 2008, – ekskurso la? la rivero Nilo kaj vizitado de la antikvaj postresta?oj.
41. La ?efurbo de tri imperioj, 24’, 2008, – filmraporta?o pri la pasinteco kaj nuntempo de la turka metropolo, Istanbulo.

Mi volas krome aldoni, ke fine de la novembro Roman Dobrzy?ski finos Esperantigon de la filmo Sinjoro Tadeo de Andrzej Wajda. ?i estos ina?gurita dum la UK en Bjalistoko kaj anka? estos distribuata en la formo de DVD.

Foto: Yves Nevelsteen

Pritakso de la filmo:

1. Tweets that mention Filmoj en Esperanto -- Topsy.com - 16a de Januaro 2010